موسيقي مازندران

درمازندران هم مانند اكثر نقاط ايران موسيقي با زندگي مردم همراه و عجين است ، در شاليزارها ، جنگلها ، دركوهها ، در آداب شادي وعزا ودر همراهي با مراسم مذهبي موسيقي مازندران نقش چشم گيري دارد

وضعيت خاص جغرافيايي مازندران باعث شده است ، فرهنگ موسيقي مازندران درناحيه ي شرقي با گلستان وعلي آباد و تركمن صحرا آميخته شود ودربخشي از غرب كمابيش خصايص موسيقي گيلاني را داشته باشد.

رپرتوار اصلی موسیقی منطقه اساسا روستایی است و تحت تاثیر فرهنگ روستایی در شهر نیز نفوذجدي کرده واز شهر نشینی نیز بی تاثیر نبوده است. از آن جا که تاثیر متقابل میان شهر و روستا تا حد بسیار کمی مرزهای میان آن دو را مخدوش میکند اما روستا نیز به نوبه ی خود شهر را وادار ساخته تا به توقعات فرهنگی او گردن نهد و در این راستا همواره به نفع فرهنگ روستایی عمل شده است.

چیرگی غم بر موسیقی منطقه از ویژگیهای این موسیقی است. همه ی ملودی های این منطقه احساس درد و رنج نارضایتی و اندوه را بیان می کنند و موسیقی پایان تراژیک داستان در همه ی لحظات حتی در باشکوه ترین لحظات اجرایی موسیقی نمایان است.

موسيقي مازندران اساسا به دو بخش آوازي و سازي تقسيم مي شود.دربخش آوازي كه عموما لحن نام دارد مي توان از اين لحن ها نام برد:

اميري ( تبري)- طالبا – حقاني يا صنم – كتولي يا ليلي جان – ترانه ها يا كيجا جان ها – هرايي ها ( كه در شرق مازندران ، گدار ها مي خوانند ) – ولگه سري ( تركيبي از اميري وكتولي وبيشتر در غرب مازندران رواج دارد) – سوت ( كه شرح زندگي نام داران و قهرمانان بومي است ) – نوروز خواني – گهره سري يا لالايي . نواجش – موري يا مويه – نوازش كودكان و.........

در بخش سازي نيزكه اغلب جزييات آن راموسيقي چوپاني در بر مي گيرد وبا پسوند هاي " حال " و " سري " كه توسط لله وا اجرا مي شود گوشه هاي زير قابل ذكر است .چپون حال يا كرد حال – غريبه حال يا غريبي – مش حال ودنباله مش حال – تك سرس – كمر سري – كرحال – عباس خوني – گله ره بردن – شتر حال – سما حال – پرجايي حال – خارك حال – بازي حال – چرا حال – زاري حال و........

بخشي از موسيقي سازي ويژه ي جشن وسرور بوده كه به وسيله ي لوطي ها ( نوازندكان حرفه اي ) با سرنا ونقاره نواخته مي شده است كه عمدتا عبارتند از : پيشنمازي – يك چوبه – تركموني يا زره مالي – دو چوبه – ليلا – سه چوبه – جلوداري – ورساقي – رووني – شر و نشور و......

موسيقي آوازي تحت عنوان مقام خوانی از شرق تا غرب مازندران رایج است. مقامها در شکلها و نامهای گوناگون متجلی میشوند. متداول ترین مقامهای موسیقی بومی مازندران عبارتند از:

امیری: معروف ترین مقام بین مردم مازندران است. این آواز زیبا و دل انگیز به تنهایی می تواند بیان کننده خصایص و ارزشهای موسیقی مازندران باشد. آواز امیری بیشتر در جنوب مازندران متداول است و شعرهای زیبا و تصویرگر امیر پازواری ، شاعر بلند آوازه ي مازندرانی ، زینت بخش آواز امیری است. مقام امیری در 2نوع امیری بلند و امیری کوتاه اجرا می شود و به همت شادروان استاد ابوالحسن صبا، مقام امیری در کنار سایر گوشه های آواز دشتی در ردیف استاد صبا قرار گرفته است..

کتولی: از مقامهای معروف مازندران است که بیشتر در قسمتهای شمال مازندران متداول است. آوازهای کتولی در نوع خود زیبایی ویژه ای دارد. کتولی در 3نوع مختلف کتولی کوتاه (کل حال)، کتولی متوسط (میون کتولی) و کتولی بلند (بلند کتولی) اجرا می شود.

مقامهاي اميري و مقام کتولی ، حاوی مضامین بلند اخلاقی ، قومی ، اعتقادی و گاه توصیفی است .

چاووش خوانی : از مقامهای معمول مازندران است که در استقبال یا بدرقه زایران مشهد، کربلا، نجف یا مکه خوانده می شود. چاووش خوان ، پیک خبردهنده است که مردم را در حال و هوای اعتقادی و توجه به مقدسات قرار می دهد.

نوروزخوانی: از موسیقی های متداول در مازندران و با متر معین است. نوروزخوانان اشخاصی هستند که پیش از آمدن بهار، رسیدن نوروز و سال نو را با شعر و آهنگ به مردم بشارت می دهند. نوروزخوانان ، بدیهه سرایانی هستند که از مدتها پیش از بهار به پیشواز بهار می روند و بدون همراهی ساز و صرفا به کمک آواز، نسیم بهاری را با دل و جان مردم آشنا می کنند. مردم هم به همراهی نوروزخوانان به آوازخوانی می پردازند و به این ترتیب استقبال از بهار عمومی می شود

تعزیه: ریشه های محکم اعتقادی و علاقه به آل علی (ع) موجب شده است تعزیه در این سامان رشد یابد و آهنگهای تعزیه در بخشهای ریتمیک رشد چشمگیری بیابد. در عین حال ، شیوه های آوازخوانی در تعزیه باعث شده است تا مقامهای موسیقی مازندران تحول یابد و در شکلهای متنوع عرضه شود و از این راه ، فرمهای تازه در شکلهای موسیقی مازندران پدید آید

باالهام از اين مقام ها ومنظومه هاي مورد بحث آواهاي ديگري با عنوان سوت ها بروز يافتند كه مي توان آنها را از نظر ساختاري در چارچوب مقام هاي ريزتر مورد بررسي قرار داد. اين مجموعه در كنارگهره سري ها يا لالايي ها ، نواجش ها ، موري ها وترانه ها يا كيجاجان ها كليات موسيقي مازندران را تشكيل مي دهند.

مايه اصلي آواهاي موسيقي مازندران در شور ودشتي وسه گاه است ، و آن دسته از مقام ها و ترانه ها كه با مايه هايي جدا از موارد فوق ملاحظه مي شوند از موسيقي ساير مناطق يا اقوام الهام يافته وبه موسيقي منطقه پيوستند بطور كلي ترانه هاي موسيقي مازندراني براساس مقام هاي آوازي و سازي اين منطقه شكل گرفتند.

درپژوهش مجموعه حاضر به تنوع ريتم درموسيقي منطقه برمي خوريم ، علي رغم ريتم هاي رايج دوتايي وسه تايي وچهارتايي به ريتم هاي متنوع ديگر ازجمله : پنج تايي ( تنن تن ) ويا هفت تايي ( تنن تن تن ) بر مي خوريم كه جا دارد مود توجه علاقمندان به موسيقي ومحققان قرار گيرد تا از اين رپرتوار غني موسيقي منطقه استفاده ي بهتري نمايند .

ساز هاي مازندران

متداول ترين سازهاي مازندران عبارتند از :

لله وا ، دوتار ، دوسر كوتن (نقاره ) ، سرنا ، كمانچه وقرنه كه در ادامه به صورت اجمال به معرفي آنها مي پزدازيم.

لله وا : (ني ) يكي از سازهاي شناخته شده در مازندران است در واقع ساز چوپاني مازندران يه حساب مي آيد ودر ميان دام داران وساكنان كوهستان هاي مازندران معمول است.

دوتار : دوتارنيز يكي ديگر از سازهاي معمول در مازندران است كه بيشتر در شرق مازندران رواج دارد.رنگ وحالت بياني دوتار مازندران از خصايص عمومي موسيقي اين سامان تبعيت مي كند وبا حالات اجرايي دوتار تركمني وخراساني تفاوتي آشكار دارد.ساختمان اين ساز از يك كاسه ي يك تكه از جنس چوب توت ودسته ي چوب ازجنس گردو مي باشد. روي دسته ي دوتار پنج پرده وحد اكثر هفت پرده بسته مي شود.

دوسركوتن : (نقاره ) اين ساز ازخانواده ي سازهاي كوبه اي است واز طبل هاي كوچك بابدنه اي سفالي كه پوستي روي دهانه ي كوزه ي سفال كشيده شده وبا طناب هايي در اطراف محكم مي شود. نقاره را معمولا بادو قطعه چوب به صدا در مي آورند از اين روي به آن *دو سركوتن* مي گويند. نقاره دراجراي حركات ورقص هاي جمعي به عنوان ساز خبررسان به همراهي سرنا استفاده مي شود.

سرنا : اين ساز در بين مردم مازندران به عنوان سازي روستايي وپرصدا دراعلان خبرها وانتقال وضعيت ها استفاده مي شود.مردم مازندران سرنا را هم به تنهايي وهم در همراهي با نقاره بكار مي برند، سرنا ونقاره علاوه برجنبه هاي خبري در همراهي با رقص هاي بومي در جشن هاومراسم شادي نيز بكار مي روند.

كمانچه :اين ساز از سازهاي معمول درميان مردم مازندران است . كمانچه رايج در مازندران مانند كمانچه ي لري سه سيم دارد ولي در سالهاي اخير از كمانچه ها ي چهار سيم نيز استفاده مي شود.

قرنه : سازی است که معمولاً در جشن های میدانی و محافل عروسی نواخته می شود .اگرچه پيشينه ي اين سازدر مازندران به سال هاي دور نمي رسد وچند سال اخير توجه بيشتري بين نوازندگان به اين ساز شده است، جنس این ساز از ني است ولی باریکتر و کوتاهتر از ساز نی یا لَله وا است .ساز قرنه از سه قسمت( سري وبدنه وشاخ ) تشکیل شده است.