رديف دوره ي عالي – استادعلي اكبرشهنازي – برگرفته ازنبوغ وقريحه ي هنري ونگاه ژرف انديش او برموسيقي گذشته ي ايران شكل گرفته است.

استاد شهنازي درنوآوري وخلاقيت بي نظير بوده وبيشترساخته هايشان ضمن تعليم وتدريس موسيقي به شاگردان ساخته مي شد، اگرچه بعداآنهارادوباره موردتجديدنظروبازبيني قرارمي دادند ، وهمان نغمات به صورت مدون درآمده وساختاررديف راشكل دادند.

قريحه وذوق سرشاروآهنگسازي هاي بسياروالا كه منحصربه نوازندگي استادشهنازي است اورادرزمره بزرگترين رديف دان وآهنگسازوچهره ي ماندگار درعرصه موسيقي بدل كرده است.

ايشان ضمن آموزش شاگردان مختلف كه همه ازتاثيرگذارترين موسيقي دانان معاصرمي باشند ، ساخته هاي بسياري دارند كه تمامي آنهاجزو عالي ترين نوع موسيقي ايراني است. بخصوص تدوين وتنظيم رديف دوره ي عالي شامل: پيش درآمدها – چهارمضرابها – رنگ ها – ضربي هاي متنوع وجملات آوازي ازتمام دستگاه ها وآوازها ( به جزدستگاه نوا وراست پنجگاه) مي باشد ، كه نشان دهنده ي شناخت عميق اين استاد بزرگ ازفرهنگ غني موسيقي اين سرزمين است .

شيوه ي نوازندگي استادشهنازي ، استفاده ازتكنيك هاي پيچيده درتار وسوال وجواب هاي مختلف درجمله سازي ها و وجودجملات رابط بين فيگورهاي مشابه باپرش هاي متعدد ازبم به زيروبالعكس كه بابهره گيري ازتمام امكانات ساز به ريزه كاري هاي زيبايي آرسته است، خودايشان ازاين رپرتوار به عنوان دوره ي عالي تارياد مي كردندوشاگرداني كه مرحله آموزش رديف ميرزاحسينقلي راطي مي نمودند به كلاس دوره ي عالي راه مي يافتند.

بااين توصيف رديف دوره ي عالي استادشهنازي نسبت به امكانات اجرايي رديف هاي كلاسيك موجود (رديف ميرزاعبدالله ورديف ميرزاحسينقلي ورديف تارني داوود)ازآزادي بيشتري درشكل گيري انگاره ها وفيگورهاي ازپيش تعيين شده برخورداراست ، علاوه بر پيش درآمدها وچهارمضرابهاو رنگ ها ي متنوع در رديف عالي استاد شهنازي كه تفاوتهاي بارز ي با رديف هاي طرح شده دراين مجموعه دارد، حضور گوشه هايي خاص براي مايه گرداني از دستگاهي به دستگاه يا آوازي ديگر حالتي ويژه به اين رديف بخشيد. ازاين روي بررسي مابرمحورتغييراتي قرارمي گيردكه ازاين امكانات آزادي بيان درشكل گيري رديف بهره جسته است.

درزير مقايسه اي بين رديف هاي كلاسيك موجود(رديف هاي ميرزاعبدالله ، ميرزاحسينقلي ورديف تار ني داوود) بارديف دوره ي عالي استاد شهنازي صورت گرفته كه نمونه هائي ازگوشه هاوجملات مشترك باتفاوت هاي طرح شده باذكرويژگي هاي آنها ياد آور مي شويم.ابتدافهرست گوشه هارا جهت مقايسه ونحوه ي نام گذاري وسلسله مراتب شكل گيري رديف ها مورد بررسي قرار داده وسپس به موضوعات اشاره شده مي پردازيم .

دستگاه شور رديف دوره عالي استاد شهنازي

1- پيش درآمد شور- 2- كرشمه- 3- چهارمضراب شور – 4- درآمداول -5- درآمددوم-6- اوج ، نغمه -7- كرشمه -8- گوشه ترك -9- چهارمضراب ترك وفرود -10 – حزين -11- شورپايين دسته باكرشمه -12- آواز -13- كرشمه ، فرود- 14- هشتري-15-عزال-16- دوضربي-17- شهناز-18- كرشمه رضوي-19- قرچه -20-ادامه رضوي -21-چهارمضراب وفرودشهناز-22-گريلي-23-رنگ شور

دستگاه شور رديف ميرزا حسينقلي

1-درآمداول-2- درآمددوم-3- درآمدسوم ياپنجه شعري-4- كرشمه-5- اوج-6- نغمه اول-7- زيركش سلمك اول-8- زيركش سلمك دوم-9- گلريز-10- نشيب وفراز-11- اوج وحضيض-12- مقدمه صفا- صفا-13- بزرگ-14- كوچك-15- دوبيتي-16- قجر-17- نغمه دوم-18- عزال- شورپايين دسته-19- چهارمضراب عزال-20- دنباله عزال-21- پنجه كردي ياآاواز-22- پنجه شعري-23- كرشمه-24- اوج-25- چهارگوشه-26- مقدمه گريلي-27- نغمه پايين دسته-28- رضوي-29- كرشمه رضوي- 30- قسمت سوم رضوي-31-قجر-32- قرچه-33- حسيني-34- دنباله حسيني- 35- فرود-36-قجر -37-شهناز

دستگاه شوررديف ميرزا عبدالله

1-درآمد-2-پنجه شعري-3- كرشمه-4- رهاب-5- اوج-6- ملانازي-7- نغمه اول-8- نغمه دوم-9- زيركش سلمك-10- سلمك-11- گلريز-12- مجلس افروز-13- عزال-14- صفا-15- بزرگ-16-كوچك-17-دوبيتي-18- خارا-19-قجر-20- حزين-21- شورپايين دسته ، درآمد-22- رهاب-23- چهارگوشه-24- مقدمه گريلي-25- رضوي-26- شهناز-27- مقدمه قرچه-28- قرچه-29- شهنازكت ياعا شق كش-30-گريلي-31- گريلي شستي-32- رنگ هشتري-33- رنگ شهرآشوب-34- رنگ ضرب اصول

دستگاه شور رديف ني داوود

1- درآمداول-2- درآمددوم-3- درآمدسوم-4- كرشمه-5- آوازشور-6- چهارمضراب-7- محمدصادق خاني-8- صفا-9- نغمه-10- حزين-11- ملانازي-12- رضوي-13- پنجه كردي-14- گلريز-15- زيركش-16- نشيب وفراز-17- حسيني-18- سلمك-19- قرچه-20- عزال-21- چهارمضراب-22- كوچك-23- بزرگ-24- قجر-25- مجلس افروز-26- شوربالا- دوبيتي-27- درآمد-28- كرشمه-29- آواز-30- محمدصادق خاني-31- صفا-32- گريلي-33- شهناز-34- عقده گشا-35- پنجه كردي-36- هشتري-37- فرود-38- شهرآشوب

همانگونه كه ازمقايسه گوشه هاپيداست درتنظيم وشكل گيري رديف عالي استادشهنازي ازهمه گوشه هاي هردستگاه استفاده نشده است وتنهامايه هاي اصلي دستگاههاوآوازها به كاررفته است.

   با مشاهده ي كلي به عناوين گوشه هاي دستگاه شور،پبداست كه محور اصلي تنظيم رديف استادشهنازي ، روي مايه هاي اصلي دستگاه شور بنا شده ، اما اشاره به گوشه ي بيات ترك و چهارمضراب ترك از ويژگيهاي قابل ذكر اين مجموعه رديف مي باشد .

بعد از كرشمه اوج با تغيير نت سي كرن به سي بمل به صورت پايئن رونده با محوريت نت فا از درجه سوم بيات ترك ، گوشه ي ترك و چهارمضراب ترك شكل گرفته است.اين نمودار گوشه در آوازهاي شور رديف استادشهنازي نيز به چشم مي خورد اما در هيچيك از دستگاهها و روايتهاي استادان گذشته ديده نمي شود.

 نمونه زير گوشه ي ترك و چهارمضراب ترك در دستگاه شوررديف عالي استادشهنازي

گوشه ترك

چهارمضراب ترك

 فرود به شور

*************             ***************               **************

آوازدشتي رديف دوره عالي استادشهنازي

1-پيش درآمددشتي-2- درآمداول-3- چهارمضراب-4- درآمددوم ، كرشمه-5- آواز-6- چهارمضراب اوج-7- آوازاوج-8- فرود-9- گوشه ترك ، چهارمضراب-10- آواز ترك-11- فرود به دشتي-12- مثنوي وفرود-13- رنگ دشتي

آوازدشتي رديف ميرزاحسينقلي

1-درآمداول-2- درآمددوم-3- درآمدسوم-4- درآمدچهارم-5- اوج-6- چهارمضراب اوج-7- حاجياني-8- بيدگلي باعشاق-9- بيدگاني

آوازدشتي رديف ميرزاعبدالله

1-درآمد-2- اوج-3- بيدگاني-4- حاجياني-5- غم انگيز-6- گيلكي

آوازدشتي رديف عالي استادشهنازي ازتنوع وگستردگي بيشتري بزخورداراست. حضورگوشه ترك درآوازدشتي - روي درجه سوم شور - لا- وسوم بزرگ پايين تراز شاهددشتي – با محوريت نت – دو – نيزيكي ديگر ازتفاوت هاي رديف شهنازي وطرح مورد بررسي ماقرار دارد كه درزير به آن اشاره مي شود.

گوشه ترك با چهارمضراب

آواز ترك

فرودبه دشتي

**************                 ****************               ****************

آوازبيات ترك رديف دوره عالي استادشهنازي

1-پيش درآمدبيات ترك-2- چهارمضراب-3- مقدمه بيات ترك-4- برداشت-5- درآمداول-6- درآمد دوم ، كرشمه-7- درآمدسوم-8- درآمدچهارم-9- درآمدپنجم-10- درآمدششم-11- درآمدهفتم-12- فيلي-13- آذربايجاني-14- دلكش-15- كرشمه دلكش-16-چهارمضراب دلكش-17- ادامه دلكش-18- چهارمضراب گوشه ابوعطا-19- گوشه افشاري-20- چهارمضراب گوشه افشاري-21- رهاوي(رهاب)-22- فرودبه ترك-23- مثنوي-24- ضربي(فرود)-25- گريلي-26- فرودبه دلكش-27- فرودبه ترك-28- رنگ بيات ترك

آوازبيات ترك رديف ميرزاحسينقلي

1-درآمداول-2- درآمددوم-3- درآمدسوم-4- درآمدچهارم-5- درآمدپنجم بازنگوله-6- چهارمضراب-7- جامه دران-8- نغمه-9- مهدي ضرابي-10- قطار ، درآمداول-11- درآمددوم-12- درآمدسوم-13- درآمدچهارم-14- درآمدپنجم

آوازبيات ترك رديف ميرزاعبدالله

1-درآمداول-2- دوگاه-3- درآمددوم-4- درآمدسوم-5- حاجي حسني-6- بسته نگار-7- زنگوله-8- خسرواني-9- نغمه-10- فيلي-11-شكسته-12- مهرباني-13- جامه دران-14- مهدي ضرابي-15- روح الارواح-16- قطار

آوازبيات ترك رديف ني داوود

1-چهارمضراب-2- درآمد-3- آواز-4- قسمت چهارم-5- مهرباني-6- محمدصادق خاني-7- روح الارواح-8- دوگاه-9- مهدي ضرابي-10- مثنوي-11-قطار

آوازبيات ترك رديف عالي استادشهنازي علاوه برتفاوت هاي ظاهري درنام گوشه ها، ازنظر مايه گرداني نيز بارديف هاي مورد بحث فرق هاي اساسي دارد. اسامي متعددي ازگوشه هاي دستگاه ماهور ، آوازابوعطاوافشاري درآن مشاهده مي شود.سير حركت گوشه هابدين صورت است كه، بعداز فيلي ، واردگوشه آذربايجاني شده ودرادامه باتغيير – سي كرن به سي بمل- واضافه شدن – مي كرن ولا كرن – وارددلكش مي شود وباارائه ي فضاي طولاني دردلكش واجراي چهارمضراب ، عملا وارد - شور سل – شده وازآنجاچهارمضراب ابوعطا شكل مي گيرد وسپس باايست روي شاهد – شور سل – وارد – افشاري سل – مي شود ودرپايان ازطريق رهاوي به بيات ترك فرودمي كند.

بعدازگذشتن از مثنوي وضربي مجددا وارد شور شده گريلي شور رااجرامي كندوسپس دوباره وارد دلكش مي شودودرخاتمه به حالت كرشمه دربيات ترك فرود مي آيد.

اين نحوه گردش طولاني ملودي درهيچ يك ازرديف هاي استادان گذشته وجودنداردوهمين نيزسبب زيبايي وتنوع آوازبيات ترك گشته است.

درزيرنمونه هاي كوتاهي از همه ي گوشه هاي مورد بحث راارئه مي نماييم.

آذربايجاني

دلكش

كرشمه دلكش

چهارمضراب دلكش

چهارمضراب گوشه ابوعطا

گوشه افشاري

چهارمضراب گوشه افشاري

رهاوي(رهاب)

فرودبه ترك

گريلي

فرودبه دلكش

فرودبه ترك(كرشمه)

**************          *****************         ***************

  آواز ابوعطا رديف دوره عالي استاد شهنازي

1-پيش درآمد ابوعطا-2- درآمداول-3- چهارمضراب-4- آواز-5- كرشمه-6- چهارمضراب-7- فرود به شور-8- درآمدحجاز-9- عشاق (اوج)-10- ادامه حجاز-11- چهارمضراب حجاز-12- ادامه حجاز-13- عشاق ،اوج-14- گوشه ترك باچهارمضراب-15- دوضربي-16- مثنوي-17- گيلكي-18- رنگ ابوعطا

آوازابوعطا رديف ميرزاحسينقلي

1-درآمداول-2- درآمددوم-3- درآمدسوم سيخي-4- نغمه اول-5- نغمه دوم-6- حجازاول-7- حجازدوم-8- بسته نگار-9- حجازسوم-10- بزرگ-11- كوچك-12- حجازچهارم-13- چهارمضراب حجاز-14- تحريربغدادي-15- سملي-16- چهاپاره-17- گبري-18- شمالي-19- گيلكي

آوازابوعطا رديف ميرزاعبدالله

1-رامكلي-2- درآمد-3- سيخي-4- حجاز-5- بسته نگار-6- چهارپاره-7- گبري

آوازابوعطا رديف ني داوود

1- چهارمضراب-2- درآمد-3- آواز-4- سيخي-5- قسمت پنجم-6- دوتايكي-7- حجاز-8- بغدادي-9- رامگلي-10- چهارپاره (چهارباغ)-11- گبري-12- گبري قسمت دوم-13- عشاق-14- فرود

 آوازابوعطارديف عالي استادشهنازي علاوه برمشتركاتي كه بارديف هاي موجوددارد ، سه گوشه رابه عنوان طرح بررسي ماازاين مجموعه جداكرديم .ابتداگوشه ي – فرود به شور – كه مستقلا روي فواصل شوروبامحوريت درجه دوم شور(مي كرن) روي شاهد شور- ر – فرود مي آيد.وسپس گوشه ترك باچهارمضراب ، روي درجه سوم شور شكل مي گيرد كه درادامه باچهارمضراب خاتمه پيدامي كند.

اشاره به گوشه ي مثنوي درابوعطانيز يكي ديگرازموارد بررسي ماست كه نمونه اي ازاين گوشه هاراارائه مي كنيم.

فرود به شور جمله ابتدا

فرود به شور جمله پاياني

گوشه ترك باچهارمضراب

مثنوي ابوعطا

***************           ***************         ******************

آوازافشاري رديف دوره عالي استاد شهنازي

1- پيش درآمد افشاري-2- درآمداول-3- چهارمضراب-4- آواز-5- كرشمه-6- درآمددوم-7- درآمدسوم-8- درآمدچهارم-9- چهارمضراب-10- درآمدپنجم ، قرايي-11- نهيب- 12- مثنوي رهاب-13- گريلي-14- ادامه رهاب وفرود-15- رنگ افشاري

آواز افشاري رديف ميرزاحسينقلي

1-درامداول-2- درآمددوم-3- درآمدسوم-4- درآمدچهارم-5- درآمد پنجم-6- درآمد ششم-7- درآمدهفتم بابسته نگار-8- جامه دران-9- قرايي-10- نهيب-11- بسته نگار-12- نغمه-13- فرود-14- سوزوگداز

آواز افشاري رديف ميرزاعبدالله

1-درآمد-2- بسته نگار-3- عراق-4- قرايي

آوازافشاري دررديف ميرزاعبدالله بسيارمختصراست .امادررديف آقاحسينقلي وشهنازي گستردگي بيشتري دارد، دراين بخش به دوگوشه ازرديف عالي استاد شهنازي ، مثنوي رهاب وگريلي اشاره مي كنيم.

مثنوي رهاب

گريلي

دونمونه ديگرازگريلي در دستگاه شور وآوازبيات ترك ازرديف استاد شهنازي

گريلي دردستگاه شور

گريلي درآوازبيات ترك

*******************           **************       *****************

دستگاه سه گاه رديف دوره عالي استادشهنازي

1- پيش درآمد سه گاه-2- چهارمضراب-3- درآمداول-4- چهارمضراب-5- ادامه درآمد اول-6- درآمددوم-7- چهارمضراب-8- ادامه درآمددوم ، مويه-9- كرشمه ، فرود-10- چهارمضراب ، فرود-11- حصار-12- مويه-13- زابل باچهارمضراب-14- دنباله زابل-15- مخالف-16- كرشمه مخالف-17- ادامه مخالف-18- چهارمصراب مخالف-19- مغلوب-20- ادامه مخالف-21- چهارمضراب مخالف-22- چهارمضراب وفرود-23- مثنوي ، حدي-24- فرود-25- رنگ سه گاه

دستگاه سه گاه رديف ميرزاحسينقلي

1- درآمداول-2- درآمددوم-3- درآمدسوم يادودرآمد-4-كرشمه-5- زابل-6- زابل دوم بابسته نگار-7- معربد-8- پيش حصار-9- پس حصار-10- چهارمضراب حصار-11- هفت حصار-12- زنگوله-13- مويه حصار-14- مغلوب-15-مخالف-16- بسته نگار مخالف-17- نغمه مخالف-18- حزين-19- مويه مخالف-20- حدي-21- پهلوي-22- رجز-23- فرود

دستگاه سه گاه رديف ميرزا عبدلله

1-چهار مضراب -2- درآمد-3- نغمه-4- كرشمه-5- كرشمه با مويه-6- زنگ شتر-7- زابل-8- بسته نگار-9- مويه -10- مخالف-11- حاجي حسني-12- بسته نگار-13- مغلوب-14- نغمه-15- حزين-16- مويه-17-رهاب-18- مسيحي-19- شاه ختايي-20- تخت طاقديس-21-رنگ دلگش

دستگاه سه گاه رديف ني داوود

1-چهارمضراب-2- درآمد-3- آواز-4- نغمه-5- قسمت پنجم-6- قسمت ششم-7- زابل-8- زابل قسمت دوم-9- حصار-10- بسته نگار-11- زنگوله-12- نغمه-13- چهارمضراب لنگ-14- حصار-15- فرود-16- مخالف-17- حزان-18- مغلوب-19- مويه-20- پهلوي-21- رجز-22- فرود

دستگاه سه گاه رديف عالي استادشهنازي ازنظرنام گذاري گوشه ها با رديف هاي موجود تفاوت چنداني ندارد، تنهاعدم حظور گوشه حصاردررديف ميرزاعبدالله قابل توجه است. ازاين روي گوشه حصار ازرديف هاي استاد شهنازي ، آقاحسينقلي وني داوود را به عنوان مثال اشاره مي كنيم تا با ساختارجمله سازي آنها بيشترآشناشويم.

گوشه حصار ، رديف عالي استادشهنازي

گوشه حصار ، رديف آقاحسينقلي

گوشه حصار ، رديف ني داوود

*************                       ***************                 ***************

دستگاه همايون رديف دوره ي عالي استاد شهنازي

1-پيش درآمد همايون-2- درآمد-3- كرشمه-4- چهار مضراب-5- كرشمه-6- چهارمضراب-7- چكاوك-8- ضربي چكاوك-9- دنباله ي چكاوك-10- بيداد-11- ضربي بيداد-12- دنباله ي بيداد-13- چهارمضراب بيداد-14- فرود-15- منصوري-16-ضربي منصوري-17- دنباله ي منصوري-18- بختياري-19- فرود-20- رنگ همايون

دستگاه همايون رديف ميرزاحسينقلي

1-درآمداول-2- چهارمضراب-3- زنگ شتر-4- چكاوك-5- گوشه چهارگاه-6- مواليان-7- بيداد-8- ني داوود-9- باوي باچهارمضراب-10- سوزوگداز-11- ابوالچپ-12- راوندي-13- ليلي ومجنون-14- طرز-15- نوروزعرب -16- نوروزصبا-17- نوروزخارا-18- نفير-19- جامه دران-20- مؤالف-21- زابل-22- بيات عجم-23- بحرنور-24- گوشه منصوري-25- مبرقع-26- سپهر-27- عزال-28- دناسري-29- زنگوله-30- شوشتري گردان-31- شوشتري منصوري-32- بختياري-33- مويه بختياري

دستگاه همايون رديف ميرزا عبدلله

1-چهارمضراب-2- درآمد اول-3- درآمد دوم-4- مواليان-5- چكاوك-6- طرز-7- بيداد-8- بيداد كت-9- ني داوود-10- باوي با جهار مضراب-11- سوز و گداز-12-ابولچپ-13- ليلي و مجنون-14- راوندي-15- نوروز عرب-16-نوروز صبا-17- نوروز خارا-18-نفير-19- فرنگ با شوشتري گردان-20- شوشتري-21- جامه دران-22- راز و نياز-23-ميگلي-24-مؤالف-25- بختياري با مؤالف-26-عزال-27- دناسري-28- رنگ فرح

دستگاه همايون رديف ني داوود

1- درآمد-2- آواز-3- زنگ شتر-4- تكه اي ازچهارگاه-5- مواليان-6- چكاوك-7- بيداد-8- پروانه-9- ني داوود-10- باوي-11- سوزوگداز-12- جامه دران-13- نوروزعرب-14- نوروزصبا-15- نوروزخارا-16- نفير-17- فرهنگ-18- ابوالچپ-19- راوندي-20- ليلي ومجنون-21- طرز-22- شوشتري-23- بختياري

 دستگاه همايون رديف عالي استادشهنازي درمايه اصلي گوشه هاي رديف بنا شده است ، تفاوت چنداني بين نام گذاري گوشه ها مشاهده نمي شود وتنها يك مورد آنهم گوشه منصوري است كه ازرديف استادشهنازي و آقاحسينقلي به عنوان مثال ذكرمي كنيم. به نظرمي رسداين گوشه براساس ساختار گوشه منصوري دررديف آقا حسينقلي شكل گرفته است.

گوشه منصوري رديف عالي استادشهنازي

گوشه منصوري رديف ميرزاحسينقلي

***************                    *************                   *****************

آوازبيات اصفهان رديف دوره عالي استادشهنازي

1-پيش درآمد بيات اصفهان-2- درآمد اول(كرشمه)-3- چهار مضراب-4- درآمد دوم-5- بيات راجه-6-چهار مضراب بيات راجه-7- دنباله ي آواز بيات راجه- 8-اوج-9- شاه ختايي-10- رهاب-11- گوشه ي افشاري-12- چهارمضراب افشاري-13- آواز افشاري-14- رهاب-15- فرود به اصفهان-16-رنگ بيات اصفهان

آواز بيات اصفهان رديف ميرزا حسينقلي

1-درآمد اول-2- درآمد دوم-3- درآمد سوم-4- بيات راجه-5- حزين در بيات راجه-6- دوتا يكي-7- خوارزمي-8- نغمه-9-چهارمضراب-10- سوز و گداز-11- فرود-12- شكسته ي اصفهان-13- گوشه ي شور-14- فرود-15- كرشمه-16- فرود-17- مثنوي-18-جامه دران

آواز بيات اصفهان رديف ميرزا عبدلله

1-درآمد-2- جامه دران-3- بيات راجه و فرود-4- نغمه-5- سوز و گداز

آوازبيات اصفهان رديف عالي استادشهنازي ، مانند رديف آقاحسينقلي گسترده تراز رديف ميرزاعبدالله است ، اما تغيير مايه ازاصفهان به شور وافشاري ، مواردقابل ذكردر رديف استادشهنازي است كه به آن اشاره مي كنيم .آوازبيات اصفهان ازگوشه اوج مايه گرداني راشروع كرده ووارددستگاه شور مي شود وازگوشه شاه ختايي به شور – لا - فرودمي كند. ازگوشه رهاب واردافشاري – ر – شده همراه با چهارمضراب وآوازافشاري فضاي نسبتا طولاني را سير مي كند ومجددا با گوشه رهاب به شور – لا – فرود مي آيد وازاين طريق دريچه اي به اصفهان مي گشايد وفرود پاياني را به آوازبيات اصفهان خاتمه مي دهد. در زير به چگونگي وروند سير اين گوشه ها اشاره شده است.

گوشه اوج

گوشه شاه ختايي

گوشه رهاب

گوشه افشاري

چهارمضراب

آوازافشاري

رهاب

فرود به اصفهان

***************                   ***************           ******************

دستگاه چهارگاه رديف دوره ي عالي استاد شهنازي

1-پيش درآمد چهارگاه-2- چهارمضراب-3- كرشمه-4- درآمد-5- چهارمضراب-6- زابل-7- چهارمضراب زابل-8- كرشمه-9- ضربي زابل-10- ادامه ي آواز زابل-11- حصار-12- مخالف-13- چهارمضراب مخالف-14- ادامه ي مخالف-15- مغلوب و فرود-16- منصوري-17-مثنوي (حدي)-18- رنگ چهارگاه-19- دو ضربي چهارگاه

دستگاه چهارگاه رديف ميرزا حسينقلي

1- درآمد اول-2- درآمد دوم-3- درآمد سوم-4- درآمد چهارم زنگوله-5- درآمدپنجم-6- درآمدششم بامويه-7- كرشمه-8- زابل قسمت اول-9- زابل قسمت دوم- بسته نگار با مويه-10- زابل قسمت سوم-11- معربد-12- پيش حصار-13- پس حصار-14- چهار مضراب حصار-15- هفت حصار-16- زنگوله-17- مويه حصار فرود-18- مغلوب-19- مخالف-20- بسته نگار-21- نغمه مخالف-22- حزين-23- مويه مخالف-24- منصوري-25- حدي-26- پهلوي-27-رجز-28- فرود

دستگاه چهارگاه رديف ميرزاعبدالله

1-درآمداول-2- درامددوم-3- درآمدسوم، پيش زنگوله وزنگوله-4- درآمدچهارم-5- نغمه-6- كرشمه-7- كرشمه بامويه-8- زنگ شتر-9- زابل-10- بسته نگار-11- فرود-12- حصار-13- حصارقسمت دوم-14-حصارقسمت سوم-15- حصارقسمت چهارم-16- چهارمضراب حصار-17- پس حصار-18- مويه-19- مخالف-20- حاجي حسني-21- بسته نگار-22- مغلوب-23- نغمه-24- حزين-25- حدي-26- پهلوي-27- رجز-28- منصوري-29- منصوري قسمت دوم-30- منصوري قسمت سوم-31- لزگي-32- متن وحاشيه-33- رنگ شهرآشوب

دستگاه چهارگاه رديف ني داوود

1-درآمد-2- چهارمضراب-3- قسمت سوم-4- آواز-5- قسمت پنجم-6- زنگوله-7- نغمه-8- قسمت هشتم-9- قسمت نهم-10- قسمت دهم-11- زابل-12- زابل قسمت دوم-13- حصار-14- بسته نگار-15- زنگوله-16- نغمه-17- چهارمضراب لنگ-18- پس حصار-19- فرود-20- مخالف- 21- حزان-22-مغلوب-23- مويه-24- منصوري-25- حدي-26- پهلوي-27- رجز-28- فرود

دستگاه چهارگاه رديف عالي استاد شهنازي بطور كلي روي مايه اصلي دستگاه چهارگاه بناشده است ، علاوه بر قطعات ضربي بسيارزيبا مانند : پيش درآمد ، رنگ و دوضربي چهارگاه ، ازچهارمضراب هاي متنوعي دراين مجموعه استفاده شده كه به آراستگي واستحكام رديف كمك قابل توجهي نموده است . ازاين روي درزير به چهار نمونه ازچهارمضراب هاي رديف عالي استاد شهنازي اشاره مي كنيم.  

 چهارمضراب (1)

چهارمضراب (2)

چهارمضراب زابل

چهازمضراب مخالف

****************             ******************         **************

دستگاه ماهور رديف دوره عالي استادشهنازي

1-پيش درآمدماهور-2- مقدمه درآمد-3- درآمد-4- چهارمضراب-5- كرشمه-6- مقدمه داد-7- داد-8- چهارمضراب داد-9- فيلي ، كرشمه-10- دلكش-11- چهارمضراب دلكش-12- فرود به ماهور-13- نيريز ، چهارمضراب وفرود-14- شكسته-15- چهارمضراب شكسته-16- ادامه شكسته-17- ضربي شكسته ، اشاره به قرايي وفرود-18- راك-19- صفيرراك-20- چهارمضراب راك-21- كرشمه راك-22- كرشمه عراق-23- فرودبه ماهور-24- رنگ ماهور

 دستگاه ماهور رديف ميزاحسينقلي

1- درآمداول-2- درآمددوم-3- درآمدسوم-4- آوازقسمت اول-5- آوازقسمت دوم-6- آوازقسمت سوم-7- گشايش-8- خسرواني-9- داد-10- خوارزمي-11- دلكش-12- چهارمضراب-13- قسمت دوم دلكش-14- فرود-15- خاوران-16- طرب انگيز -17- حزين-18- نهيب-19- سروش-20- آذربايجاني-21- فيلي-22- ماهورصغير-23- نصيرخاني-24- چهارپاره (مرادخاني)-25- حصارماهور (ابول)-26- زيرافكن-27- نيريز-28- شكسته-29- راك-30- صفيرراك-31- چهارمضراب راك-32- نغمه راك-33- راك عبدالله-34- راك هندي-35- عراق-36- محير-37- حزين-38- زنگوله-39- فرود

دستگاه ماهور رديف ميرزاعبدالله

1- درآمد-2- كرشمه-3- آواز-4- مقدمه داد-5- داد-6- مجلس افروز-7- خسرواني-8- دلكش-9- چهارمضراب وفرود-10- خاوران-11- طرب انگيز-12- نيشابورك-13- نصيرخاني ياطوسي-14- چهارپاره يامرادخاني-15- فيلي-16- ماهرصغير-17- آذربايجاني-18- حصارماهور ياابول-19- زيرافكند-20- نيريز-21- شكسته-22- عراق-23- نهيب-24- محير-25- آشورآوند-26- اصفهانك-27- حزين-28- كرشمه-29- زنگوله-30- راك هندي-31- راك كشمير-32- راك عبدالله-33- كرشمه راك-34- صفيرراك-35- رنگ حربي-36- رنگ يكچوبه-37- رنگ شلخو-38- ساقي نامه ، صوفي نامه وكشته

دستگاه ماهور رديف ني داوود

1- چهارمضراب-2- درآمداول-3- درآمددوم-4- درآمدسوم-5- آوازماهور-6- سارنگ-7- گشايش-8- دادآفرين-9- خسرواني-10- خوارزمي-11- دلكش-12- حاج حسني-13- چهارمضراب-14- خاوراني-15- دوتايكي-16- طرب انگيز-17- نهيب-18- سروش-19- آذربايجاني-20- فيلي-21- زيرافكند-22- ماهورصغير-23- طوسي-24- شكسته طوسي-25- نصيرخاني-26- شكسته نصيرخاني-27- مرادخاني-28- ابول-29- بسته نگار-30- زنگوله-31- نغمه-32- زيرافكند-33- نيريزصغير-34- شكسته-35- عراق-36- محير-37- حزين-38- زنگوله-39- راك-40- راك صغير-41- راك-42- راك عبدالله-43-راك هندي-44- راك كشمير

محوراصلي دستگاه ماهور رديف عالي استادشهنازي نيزبرپايه مايه هاي اصلي رديف تنظيم شده است.موارد قابل ذكردراين مجموعه ، چهارمضراب هاي متنوع وضربي شكسته واشاره به قرايي درافشاري است كه عناوين موردبررسي ما دردستگاه ماهور مي باشند.

 چهارمضراب

چهارمضراب داد

چهارمضراب دلكش

چهارمضراب نيريز

چهارمضراب شكسته

ضربي شكسته ، اشاره به قرايي وفرود

ضربي شكسته

اشاره به قرايي

فرود

چهارمضراب راك

این مقاله ازمقدمه ی کتاب ردیف دوره عالی تار استادعلی اکبر شهنازی نوشته نبی احمدی برگرفته شده است امیدواریم این کتاب هرچه زودتر دراختیار علاقمندان قرارگیرد.